Çalıkuşu

                                           Çalıkuşu

-Başlangıç-

  

  Tartışmayı seven bir insan olduğumu daha önce bir çok kez ifade etmiştim, ancak 

bir eser için daha önce yazılı bir eleştiri yapmadım. Ama bir eser deneyim eden bir

kişi olarak tabii ki değinmek istediğim bir çift şey var.

   Öncelikle Çalıkuşu'nun hikayesinden giriş yapacağım. En nihayetinde 1911'de ilk 

kez başladığı, asıl tarzı olan tiyatro yazarlığından, roman haline getirdiği ilk kitabı

Çalıkuşu'nu yazarken günlükler yardımıyla geçmişe dönük anlatım şeklinde sık sık 

direkt diyalog tekniğinden yararlandığını görüyoruz. Yaşadığı dönemin ideallerine

ışık tutan bir  ''kadın öğretmen'' algısı yerleştirmesi, fiziksel güzelliğin nazik bir zihinde

nasıl dedikodu konusuna dönüşüp kişiyi yıpratabileceğinden olağanüstü şekilde

bahsetmiştir. 

   Benim fikrimce yazar hem ana karakterimiz Feride'yi bir karaktere  bağlamak, 

hem de kimseye bağlanmamasını istiyor. Bunun kurgusunu Feride'ye dayanacak pek

insan bırakmayarak yapıyor. Kamuran tarafından gördüğü ihanetten, Hayrullah Bey

ile tanışana kadar  olan kısım içerisinde hep etrafındaki kişilere rağmen Feride'yi yalnız

buluyoruz. Ona olgunluk katacak olaylar ile karşılaşıyor. Eski ''Çalıkuşu'' lakabı onu

pek rahatsız etmezken yeni gittiği yerlerde ona önyargı ile takılan ''İpekböceği ve

Gülbeşeker'' isimlerinin ne kadar asılsızca ve arlanmazca olduğunu fark ediyoruz. 

Burada da bir toplum eleştirisinden söz edebiliriz. Eserin güçlü yanlarından biri de

karakterimizin psikolojisine odaklanıyormuş gibi görünmesine rağmen asıl ele aldığı

şeyin bizler olmasıdır. Sıkça aşağılanmalarla ve eserin devamına iftiralarla karşı 

karşıya kalan Feride üzerinden aslında ne kadar acımasız bir sosyal hiyerarşi 

içerisinde var olduğumuz belirtiliyor. 

-Sevdiğim Bir Kaç Yer-

  İşlerin kızıştığı önemli yerlerden, özellikle beni etkileyen yönlerinden bahsetmem de

gerek elbette. Öncelikle Kamuran'ın mektuplarında kullandığı dile ağır bir şekilde

gönderme yaparak net bir şekilde öfkesini belirttiği sahne aslında gözünün hiçbir şey

görmediğini, öfkenin sevdiğimiz bir insan üzerinde nasıl birikebildiğini vurguluyor.

İkinci olarak, Feride'nin Hayrullah Bey ile olan baba kız ilişkisinin, Hayrullah Bey'in

Kamuran'a gönderdiği mektup ile tamamlandığı sahneden önce Hayrullah Bey'in

Feride ile evlenmesini, ardından istemsizce evli bir kadın gibi hissederek Hayrullah 

Bey'in odasında beklemesi karakterin iç dünyasını detaylı bir şekilde anlatıyor. Bunun

devamında Hayrullah Bey'in mizacı ile oluşan mizahi ortam bu sahneyi gözlerimizin

önünde canlandırabilir derecede gerçek yapıyor. Bunun da Reşat Nuri Güntekin'in

önceden yaptığı tiyatro yazarlığı tecrübesinden kaynaklandığını düşünüyorum. En 

son olarak da Kamuran ve Feride'nin uzun zaman sonra buluştuğu sahnede Feride'nin

ısrarla Kamuran'a ''Gülbeşekeri seviyorum'' dedirtmek istemesiyle beraber yazarın

sevginin biçimini gayet güzel bir şekilde tasvir ettiğini görüyoruz. Aslında olduğundan

daha düşünmeye müsait olan bu kısımda Feride'nin lakabının Kamuran tarafından

bilinmemesi ve dolayısıyla neden Feride'nin böyle bir şeyi ısrar ettiğini bilmeden 

kabul etmesi, sevdiği kişiyi aslında ne kadar özlediğini bencil ama tatlı bir şekilde 

ağızından laf alarak göstermesi ve bunun Kamuran tarafından fark edilmemesi 

sayesinde serbestçe bunu isteyebilmesinden kaynaklanıyor. Her ne kadar ortaya 

koyduğu güçlü bir kadın karakteri olsa da, karşılaştığı ihanet nedeniyle ortaya 

koyduğu bir tavır olsa da Feride'nin sevdiği bir insan ile konuştuğunu ve her şeye

rağmen güzel anlar geçirmiş olmaları nedeniyle bu bağı özlediğini görüyoruz. Zaten

kitabın o civardaki bölümlerinde beraber rüzgar içinde yürüdükleri sahnede bile

aslında sinir bozucu olabilecek bir şeyden ne kadar eğlendiklerini görebiliyoruz.

-Munise'nin Ölümü-

    Şimdi ise beğendiğim kısımların yanında beni en çok etkileyen ve Çalıkuşu kitabını

okumak için bir sebep isteyen insanlara söyleyeceğim yer haline gelen bu kısımdır.

Feride'nin yalnızlığına süreli bir duraklama getiren bu karakter, Feride'nin canından

kıymetli bulduğu bu küçük kız karakterin hikayedeki yeri yaşından kat ve kat büyük.

İsminin anlamıyla örtüştüğünü düşündüğüm bir işleve sahip olan bu karakter -hayat 

yoldaşı- Feride'nin karakter gelişiminin had safhaya ulaşmasına vesile olmuştur. Ama

bu karakterin en önemli olan ölüm sahnesini sevmemin sebebi açıkça Feride'ye katkısı

olması değil. Bir insanın öldüğünü gördüm, ölmek nasıl bir şey bilmiyorum ama ölüm

nasıl bir şey az çok haberim var. O yüzden bundan korkmak herkesin en büyük hakkı.

Beni içine alan şey ise bu sefer bu ölümün betimlenişinin yazarın ölüm terimi hakkında

ne düşündüğüyle muhtemel entegre edilişidir. Ölüm her zaman bağırmak gibi olmuyor,

hissedilen ağrılar her zaman çatık kaşlarla anlatılmıyor, bazen hastane odasındaki dört

bir yana saçılmış tedavi aletlerinden anlaşılıyor durumun ağırlığı. Birini kaybetmenin

acısı bazen o kişiyi tüm nefesimizle geri çağırarak oluyor, bazense hayatta kalan bir

başkasına tutunma ihtiyacı duyuyoruz. Ne olursa olsun, seçimlerimiz doğrultusunda 

veya değil, hepimiz öleceğiz. Yazarın tam olarak bu cümleler hakkında bir kaç fikri

olduğuna hemfikirim. Bazen sadece yaşadığımızın farkında olmak için yaptığımız 

eylemler oluyor, yazar ise burada bunu eleştiriyor. Çılgınlık yapmaya zamanı olmadan

bir kelebeğin kanat çırpışından düşük seslerle solabiliyor bazen insanlar. Akşam güneş

batarken bazılarının kalp atışları onunla yarışıyor. Yatakta duran cansız beden adeta

Tanrı'nın bir şovu gibi görünüyor. ''Korkmayın, çünkü oğul, uşak, makam, şöhret neye

sahipseniz burada onun bir önemi kalmayacak.'' der gibi. Böyle olması iyi, çünkü 

düşmüş yüzlerdeki ahenk bir çırpıda anlaşılıyor. Var olmanın güzelliği var o odada.

-Son Eleştiri ve Bitiriş-

   Son kısmı kendime uygun şekilde bitirmek istiyorum. Zaten az çok bu bir eleştiri

olmaktan çıktı değil mi ? Bu kitapta değiştirmek istediğim tonlarca şey yok, bir kaç

diyaloğa eklemeler yapabilir, veya karakterlere eklemeler yaparak başka bir hikaye

kurgulardım. Ama işte bütünlüğü bozmanın karşılığında oluşturacağım hikayede

sadece bu romanda geçen karakterlerin var olması hikayeyi benim yapmazdı. Benim

düşüncem bu yönde, bir özgüven ve hırsım var. İlgim de olduğu için gördüklerim ve

bildiklerime göre kendi eserlerimi yaratmak isterim, -aynı düzeyde ses getirmese bile-

fakat bildiğim bir şey varsa o da yazılan şeylerin karmaşasıdır. Her eser, her kitap

yüzlerce farklı sayfadan oluşuyor. O sayfalar da binlerce farklı sayfalardan yazılıyor.

Demek istediğim şey kimsenin yazdığı şey başka herhangi bir eserle aynı olmayacak.

O yüzden eseri olduğu gibi kabullenerek, belki de yazarın istediği şekilde sevmediğimiz

karakterleri sevmememiz gerek. Hakikat ne olursa olsun bazı yönleriyle küçük kelime

grupları bile şekilden şekile girerek o esere karşı sahip olduğumuz vefayı oluşturuyor.